Na co zwrócić uwagę kupując pierwszą alpakę?

Zakup zwierzęcia zawsze powinien być przemyślany. Nie tylko fakt jakie zwierzę kupić, ale przede wszystkim, czy jesteśmy na to odpowiednio przygotowani oraz świadomi, że jest to obowiązek na długie lata. Alpaki bezsprzecznie w ostatnim czasie cieszą się dużą popularnością. Coraz więcej osób ma ochotę ,,rzucić wszystko i hodować alpaki”, ale czy rzeczywiście jest to pomysł bez słabych stron? Ten artykuł ma za zadanie przybliżyć przyszłemu właścicielowi, na co zwrócić uwagę zakupując swoje pierwsze stado. Jakie trudności mogą się pojawić i z czym tak naprawdę wiąże się posiadanie alpak.

Hodowca, właściciel, gospodarz….? Kim będę jak kupię alpaki?

Nie każda osoba, która zakupiła alpaki od razu jest hodowcą alpak. Wg ustawy o organizacji hodowli i rozrodzie zwierząt gospodarskich, hodowla zwierząt to ,,zespół zabiegów zmierzających do poprawienia założeń dziedzicznych (genotypu) zwierząt gospodarskich, w zakres których wchodzi ocena wartości użytkowej i ocena genetyczna zwierząt gospodarskich, selekcja i dobór osobników do kojarzenia, prowadzone w warunkach prawidłowego chowu”. Zatem hodowcą jest ten, kto krzyżując ze sobą samca i samicę chce, by potomstwo było lepsze od rodziców pod kątem jakości runa, jego ubarwienia czy budowy ciała. Wcześniej trzeba ocenić, czy dane zwierzę nadaje się do hodowli. Pierwszym krokiem jest sprawdzenie czy wygląd zwierzęcia jest zgodny z opisem gatunku i rasy (o czym będzie wspomniane poniżej), w drugim kroku wybiera się zwierzęta najlepsze spośród tych, które są ,,zgodne z opisem”, w trzecim kroku natomiast decydujemy który dokładnie samiec zostanie ojcem młodych konkretnej samicy. Jakość alpaki może być określana poprzez badanie jakości włókna (wykonywane w laboratorium), ocenę na fleece show, ocenę na wystawie alpak oraz na podstawie pochodzenia (jak utytułowani byli jej rodzice, dziadkowie). Można więc łatwo zapamiętać, że nie każde zwierzę gospodarskie jest zwierzęciem hodowlanym.

W nomenklaturze zootechnicznej występuje także zagadnienie chowu zwierząt. Co ono oznacza? Chów zwierząt to utrzymywanie ich w takich warunkach, by wszystkie potrzeby były spełnione (u alpak to np. dostęp do pastwiska i siana, utrzymywanie w grupie). Chów zwierząt jest pojęciem szerszym niż hodowla, ponieważ zwierzęta hodowlane również utrzymywane są w warunkach prawidłowego chowu.

A co z osobami, które nie prowadzą hodowli? Nie wszyscy właściciele alpak muszą nastawiać się na hodowlę zwierząt. Można posiadać alpaki i ich nie rozmnażać (np. jeśli to nasze hobbystyczne zajęcie lub do alpakoterapii, agroturystyki). Można również posiadać alpaki i je rozmnażać, ale nie prowadzić hodowli, wtedy nie kierujemy się zasadą by nasze młode były lepsze od rodziców. Należy pamiętać, że zwierzęta hodowlane, ze względu na swoją wysoką jakość są dużo droższe. Czasem bywa, że ktoś chcąc zakupić alpaki dla celów np. hobbystycznych czy alpakoterapii, agroturystyki nie potrzebuje zwierzęcia najwyższej jakości pod kątem grubości włókna czy budowy ciała. Za to może zwracać uwagę na inne czynniki, np. charakter zwierzęcia czy ciekawe umaszczenie.

Wkrótce w Polsce w życie wejdą przepisy dotyczące obowiązku rejestracji wielbłądowatych (alpak, lam, wielbłądów) w ARiMR (Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa). Projekt można znaleźć pod nazwą: Projekt ustawy o systemie identyfikacji i rejestracji zwierząt. Należy pamiętać, że obowiązek ten będzie obejmował każdą osobę posiadającą alpaki, bez względu na to czy będzie to hodowca, właściciel większego stada, czy osoba posiadająca kilka alpak w celach hobbystycznych.

Zanim zdecydujesz się na zakup zadaj sobie pytania:

Czy w mojej okolicy jest lekarz weterynarii znający się na wielbłądowatych?

Alpaki zyskują coraz większą popularność w Polsce, ale wciąż brakuje lekarzy weterynarii znających się na specyfice i leczeniu tego gatunku. Warto rozeznać się, gdzie znajduje się najbliższy lekarz weterynarii, który będzie w stanie nam pomóc w nagłej sytuacji. Są lecznice specjalizujące się w leczeniu alpak, które okresowo robią wyjazdowe przeglądy stad, co też warto mieć na uwadze.

Co wiem o biologii alpak?

Alpaka jest specyficznym gatunkiem. Są tzw. pseudoprzeżuwaczami, co oznacza, że przeżuwają jak owca, koza czy bydło, ale różnią się od nich budową układu pokarmowego. Alpaki nie mają typowego cyklu rujowego jak większość zwierząt, u nich owulacja zachodzi po kopulacji. Są w ciąży aż 11,5 miesiąca (około 345 dni), standardowo rodzi się jedno młode – tzw. cria. Po około 6 miesiącach młode jest odsadzane od matki, nie powinno się kupować alpak młodszych niż 6 miesięcy, odpowiedzialny hodowca nie zgodzi się na taką sprzedaż. Alpaki żyją do około 25 lat. Wyróżnia je specyficzny behawior, wydawane dźwięki przypominają ciche muczenie, podczas zalotów i kopulacji, która odbywa się w pozycji kucznej, a nie na stojąco, samce wydają charakterystyczne gulgocząco-charczące dźwięki i - co jest chyba najbardziej specyficzne dla alpak i lam – plują (jest to zachowanie ostrzegawczo – obronne: ,,odejdź”). Niektóre osobniki mogą również być niebezpieczne dla małych drapieżników (małe psy, koty) – przepędzając je z pastwiska i próbując zadeptać przednimi kończynami, pod warunkiem, że to pojedynczy intruz, a nie np. sfora zdziczałych psów. Alpaki na pastwisku jak i w pomieszczeniach zakładają tzw. latryny, gdzie się wypróżniają.

Czy wiem co je alpaka?

Podstawą żywienia zwierząt przeżuwających są pasze objętościowe, czyli przede wszystkim trawa (pastwisko) i siano, do którego dostęp powinny mieć także na pastwisku. Dodatkowo żywienie można wzbogacać o komercyjne mieszanki paszowe dla alpak, wysłodki buraczane, otręby, marchew, buraka. Należy jednak pamiętać, że zbyt duża ilość cukrów prostych (zawarta w marchwi, burakach) może zaburzyć pracę układu pokarmowego, więc nie można z nimi przesadzać. Zwierzęta muszą mieć stały dostęp do wody.

Jaki mam areał i ile alpak mogę na nim mieć?

To ile można wypasać alpak na danym areale zależy od jakości pastwiska, średnio przyjmuje się, że powinno to być 10 – 15 osobników na powierzchni 1 ha pastwisk. Jeśli pastwisko jest zbyt obfite, będą pozostawać niewyjady (przerośnięta trawa, której zwierzęta nie chcą jeść), jeśli zbyt słabe, wszystko będzie bardzo wygryzione. Pomocą w organizacji może być podział areału na kwatery (podzielenie dużego pastwiska na kilka mniejszych), zwłaszcza przy posiadaniu kilkunastu i więcej zwierząt. Oczywiście samce i samice muszą być utrzymywane osobno. Na rynku dostępne są specjalne mieszanki traw do wysiewu dla alpak, sprawdza się również mieszanka traw dla koni. Ogrodzenie pomiędzy kwaterami nie powinno być niższe niż 1,4 m, a zewnętrzne – 1,7 – 2,0 m. Może być to siatka zwykła, leśna, ogrodzenie drewniane, najważniejsze, by zwierzęta nie mogły przez nią przeskoczyć, ani tak przełożyć głowy/kończyny by się zaklinowała.

Czy mam budynki przystosowane do posiadania alpak?

Budynki inwentarskie czy stodoły można łatwo zaadaptować pod alpaki. Przyjmuje się, że średnia powierzchnia w boksie przypadająca na jedną alpakę powinna wynosić około 2x2 m, zależy to także od ilości zwierząt, ponieważ, im ich więcej, tym całkowita powierzchnia dla nich dostępna jest większa, więc ta przypadająca na jedną alpakę może być mniejsza. Wentylacja w postaci okien i kanału wywiewnego na dachu (grawitacyjna) powinna być wystarczająca, choć przy stadzie kilkudziesięciu alpak, wentylacja mechaniczna (z użyciem wentylatorów) ułatwia odprowadzanie gazów i zanieczyszczeń, przyspiesza również wysychanie zwierząt (np. po deszczu/mżawce), co jest ważne w profilaktyce przeciw świerzbowcom. Dobrym materiałem na podłodze jest beton (łatwy do czyszczenia, nie niszczy się szybko), podłoga nie może być śliska (jak np. płytki), ani łatwo zniszczalna (np. drewno). W latrynach można założyć kuwety wysypane np. piaskiem. Miejsca, gdzie zwierzęta leżą wyściela się słomą. W bardzo zimne dni słomy powinno być więcej. Jeśli planuje się kilka grup zwierząt, powierzchnię należy podzielić na boksy, warto mieć wolny boks (np. do izolacji chorego osobnika), ewentualnie specjalny poskrom (do wykonywania zabiegów weterynaryjnych i pielęgnacyjnych). Wysokość przegród pomiędzy boksami to minimum 1,2 m, dla samców lepiej wyżej (1,5 – 1,7 m). W boksach montuje się paśniki (na wysokości lekko powyżej mostka alpaki – by pochylając głowę i szyję nie przeszkadzał jej), można także używać siatki na siano, rynienki na paszę i obowiązkowo poidła (samo napełniające się ze stałym poziomem wody lub w wiadrach – które trzeba uzupełniać). Wiadra muszą być powieszone, ponieważ stojące na ziemi szybko zostaną wywrócone w boksie jak i na pastwisku. Dodatkowo ważne jest oświetlenie naturalne (okna lub świetliki) oraz sztuczne światło (lampy).

Czy mogę utrzymywać alpaki z innymi zwierzętami?

Nie ma specjalnie wielu przeciwwskazań by utrzymywać alpaki z innymi zwierzętami. Ważne, by miały one czas na przyzwyczajenie się do siebie nawzajem i nawet jeśli chodzą razem na pastwisku, bezpieczniej gdy mają swoje boksy w pomieszczeniu. Warunek jest jeden – alpak musi być minimum dwie, a najlepiej więcej. Alpaki mogą paść się z lamami, kozami czy owcami, jeśli się akceptują. Co do większych zwierząt warto zachować ostrożność. Dodatkowo w przypadku koni istnieje ryzyko zakażenia herpeswirusem koni typu 1 (EHV), który w 2021 roku wywołał epidemię wśród europejskich hodowców koni, a jest niebezpieczny także dla alpak. Utrzymując zwierzęta razem trzeba pamiętać by powierzchnia pastwiska była odpowiednio większa.

Skąd kupić alpakę?

O pochodzeniu zwierząt i rodzajach gospodarstw utrzymujących alpaki było już wyżej, ale tutaj warto się skupić na jeszcze kilku innych kwestiach. Niezwykle ważnym zagadnieniem jest znalezienie uczciwego sprzedawcy alpak, któremu zależy na dobru jego zwierząt. Warto sprawdzić czy właściciel należy do związku hodowców, jakie są opinie na temat gospodarstwa. Często bywa tak, że pewne hodowle na świecie odznaczają się wysoką jakością zwierząt (ich alpaki wygrywają wystawy, mają duże doświadczenie i zaufanie wśród innych hodowców). To od nich warto nabyć zwierzęta na stado podstawowe, gdy chcemy założyć własną hodowlę. Doświadczony hodowca pomoże również w wyborze zwierząt. Zdarza się, że właściciel, któremu zależy na dobru zwierząt nie sprzeda alpak osobie, która chce kupić tylko jednego osobnika, a nie ma jeszcze stada lub nie jest dostatecznie przygotowana na posiadanie zwierząt. Dobry hodowca nawet po sprzedaży zwierząt będzie służył radą, jeśli zwrócimy się po pomoc. Nieuczciwi sprzedawcy mogą natomiast oszukać kupującego np. odnośnie wieku zwierząt, pochodzenia czy stanu zdrowotnego. Alpaki to zwierzęta stadne i nigdy nie powinny być utrzymywane pojedynczo. W Wielkiej Brytanii występuje problem z gruźlicą w populacji alpak. Natomiast zwierzęta z Chile często mają znikomy kontakt z ludźmi zanim trafią do naszego kraju. Dlatego warto wcześniej rozeznać się, poczytać opinie, porozmawiać z kilkoma hodowcami, zajrzeć na strony związków hodowców alpak i wtedy podjąć decyzję.

Jak powinna wyglądać alpaka idealna?

Jeśli planujemy założyć hodowlę to jakość stada podstawowego jest priorytetem. Oceniając wartość zwierzęcia należy brać pod uwagę kilka czynników. Podstawowym kierunkiem użytkowania alpak jest produkcja najwyższej jakości wełny, dlatego też jest to pierwszy czynnik jaki bierze się pod uwagę wybierając zwierzę. Okrywa włosowa w przypadku rasy Huacaya powinna być obfita i gęsta, odrastająca od ciała pod kątem 90°. Jedną z metod organoleptycznych oceny jakości włókna jest wygląd karbiku (jak bardzo pokarbowany jest włos). Jest on dodatnio skorelowany z grubością włókna, im bardziej karbikowany włos, tym cieńszy. Istotne jest także, by włos był jednakowej grubości na całej długości, przewężenia mogą świadczyć o przebytej chorobie, wpływają też negatywnie na wytrzymałość włókna. Kolejnym czynnikiem jest wyrównanie grubości włosów w okrywie, im cieńsza i bardziej wyrównana okrywa tym lepiej. U rasy Suri włos jest długi, jedwabisty, tworzący przedziałek na środku grzbietu i opadający na obie strony ciała tworząc loki. Tutaj oceniana jest struktura loka i jego połysk. Alpaki mogą mieć 22 naturalne umaszczenia plus odmiany. Dominującą barwą jest biała, ale można spotkać zwierzęta od jasnych po ciemne brązy i czernie, a także wiele łat, plam i kropek innych kolorów.

Alpaka swoją budową powinna się wpisywać w kwadrat (w przeciwieństwie do lamy, która wpisuje się w prostokąt). Prawidłowa budowa ciała zgodna ze wzorcem jest również wyznacznikiem dobrej jakości zwierzęcia. Budowa powinna być zwarta, bez wad kończyn (kończyny krzywe nie będą pożądane), kręgosłupa czy ogona (ma być prosty i osadzony niżej niż u lamy), paznokcie krótkie i równe, uszy gruszkowate, ciało obficie porośnięte okrywą włosową, u samic wymię prawidłowo zbudowane (symetryczne, bez dodatkowych strzyków (sutków)), u samców duże jądra osadzone w mosznie. Dla alpak, jako zwierząt przeżuwających bardzo ważne jest prawidłowe uzębienie, zwłaszcza jeśli chodzi o siekacze. Powinny być równe i kończyć się na blaszce dziąsła szczęki. Częstym problemem (dziedzicznym) jest prognatyzm (nadmierne wysunięcie żuchwy), w wyniku którego siekacze nie przylegają tak jak powinny i przerastają. Wymaga to regularnej ich korekcji, w przeciwnym razie ogranicza to możliwość pobierania pokarmu. Niestety jest to problem dotykający większości alpak w Polsce. Taką korekcję najczęściej wykonuję się przy okazji strzyży, tak samo jak przycinanie paznokci. Jeśli jest taka potrzeba zabiegi powtarza się częściej niż raz w roku. Jeśli zwierzęta chodzą po twardych powierzchniach (np. beton) paznokcie mogą ścierać się same. Wszystkie te elementy mają bezpośrednie przełożenie na zdrowie zwierząt. Z rozrodu powinny być także bezwzględnie eliminowane zwierzęta z wadami genetycznymi takimi jak np. blue eyed white. Jak sama nazwa wskazuje, są to białe osobniki o błękitnych oczach. Często takie zwierzęta są głuche. W tym miejscu warto także podnieść temat hybrydyzacji alpak. Przez wiele stuleci krzyżowały się one luźno z lamami, co sprawiło, że wiele alpak ma niepożądane cechy lam. Są nimi: bananowate uszy, garbowaty pysk, mniej obfite obrośnięcie okrywą włosową (łysy pysk i nogi), większe niż standardowo rozmiary ciała, zaburzone proporcje ciała, gorsza jakość włókna. Zwierzęta mające wyraźne cechy hybrydyzacji nie powinny być rozmnażane.

Zwierzęta nie spełniające wysokich standardów hodowlanych mogą być użytkowane np. wrekreacji. Zazwyczaj wiąże się to z kastracją, ponieważ nie bierzę się ich pod uwagę jakorodziców przyszłego pokolenia. Wymogi stawiane zwierzętom do rekreacji są zupełnie inne.Przyszły właściciel może mieć na uwadze jakość włókna, jeśli planuje produkcję wyrobów zniej, ale budowa ciała nie jest aż tak kluczową sprawą (pod warunkiem, że nie są to rażącezaburzenia mogące doprowadzić do chorób). W rekreacji (agroturystyka, spacery z alpakami,utrzymywanie hobbystyczne) czy alpakoterapii bardzo mocno bierzę się pod uwagę cechytemperamentu i osobowości zwierzęcia, a także jego wychowanie czy ewentualne szkolenie.Preferowane będą alpaki spokojne, łagodne, zrównoważone i dobrze socjalizowane zczłowiekiem. Zwierzęta powinny akceptować bliskość i dotyk człowieka. Bardzo ważne jesttutaj wyważenie swoich działań, by zwierzę nie bało się ludzi i czuło się bezpiecznie w ichtowarzystwie, ale nie wykazywało objawów Beserk Male Syndrome (zaburzenie zachowaniaw wyniku nadmiernego kontaktu z ludźmi w bardzo młodym wieku). Z drugiej strony niemożna przeciążać zwierzęcia pracą czy kontaktami z ludźmi, bo szybko może to doprowadzićdo wypalenia zawodowego. Wybierając zwierzę do rekreacji należy sprawdzić jak zachowujesię ono w stosunku do ludzi i innych zwierząt (prawidłowe wychowanie i socjalizacja), orazjak reaguje na niektóre, nieprzewidziane sytuacje (odpowiednie cechy temperamentu iosobowości). Obecnie użytkowanie alpak w tym kierunku staje się coraz bardziej popularne,więc niektóre hodowle nastawiają się na selekcję w kierunku pożądanych cech temperamentu.

Czy to zwierzę jest zdrowe?

Każdy chce, by kupowane przez niego zwierzę było wolne od chorób. Niestety nie wszystko można stwierdzić na pierwszy rzut oka, ale jest kilka elementów, które mogą świadczyć o dobrym zdrowiu i kondycji zwierzęcia. Oprócz prawidłowej budowy ciała, zdrowe zwierzę będzie mieć lśniącą okrywę włosową (u suri to lśnienie zawsze jest lepiej widoczne), bez wyłysień. Błony śluzowe (np. dziąsła, pod powiekami) są różowe, z nozdrzy, oczu czy narządów rozrodczych nie wypływa żadna wydzielina. Kał jest w postaci małych kuleczek (podobnie jak u owiec i kóz). U samców młodszych niż około 2 lata nie ma jeszcze kłów (charakterystycznych haczykowato zagiętych zębów). Ruch zwierzęcia jest harmonijny.

Kondycję zwierzęcia można określić na podstawie skali BCS (Body Condition Score). U alpak robi się to palpacyjnie, kładąc dłoń w połowie długości kręgosłupa. Najlepsza kondycja to 2,5 w skali 5cio stopniowej lub 5 w 10cio stopniowej, czyli wyczuwalny kręgosłup od którego na boki wyczuwalna jest tkanka tłuszczowa. Wyobrażając sobie, że patrzymy na zwierzę w przekroju powinniśmy widzieć niezbyt spadzisty daszek. Zbyt niska kondycja może świadczyć o chorobie, niedożywieniu czy silnej inwazji pasożytów wewnętrznych. Zbyt wysoka kondycja (nadwaga lub otyłość) predysponuje do chorób metabolicznych, nadmiernego obciążenia stawów, a u samic do problemów w porodem.

Wyłysienia mogą świadczyć o chorobach skóry (np. inwazji świerzbowców), które niestety bywają częstym problemem. Świerzbowce najczęściej atakują uszy, pysk, pachwiny, brzuch, okolice genitaliów i okolice międzypalcowe. Początkowo ciężko je zaobserwować, ale z czasem miejsca objęte inwazją robią się suche i zeskorupiałe, zwierzęta też częściej się drapią. Zwierzęta przebywające w jednym stadzie bardzo szybko się od siebie zarażają, a całkowite wytępienie świerzbowca jest bardzo trudne. Jeden z rodzajów świerzbowca (Sarcoptes scabiei) może być zaraźliwy dla ludzi.

Bardzo niebezpieczną również dla ludzi chorobą jest gruźlica. Jak było wspomniane wcześniej, problem z tą chorobą występuje w brytyjskiej populacji alpak, jeśli dowiemy się, że zwierzęta przyjechały z Wielkiej Brytanii lub przebywały w jednym gospodarstwie z ,,brytyjkami”, powinna nam się zaświecić czerwona lampka. Objawami gruźlicy u zwierząt są chudnięcie, spadek apetytu, niechęć do wysiłku fizycznego i kaszel. Sposobem na zdiagnozowanie choroby jest test tuberkulinowy lub badanie serologiczne. Trzeba pamiętać, że gruźlica rozwija się latami i objawy obserwuje się późno.

Kierunki użytkowania alpak

Podstawowym kierunkiem użytkowania alpak jest produkcja wełny. Strzyżę wykonuje się razw roku późną wiosną. Zazwyczaj robi to profesjonalny strzygacz, z którym trzeba sięwcześniej umówić. Z wełny alpak robi się swetry, czapki, szale, skarpety, kołdry czypoduszki. Hodowcy alpak przede wszystkim skupiają się na poprawie jakości genetycznejswoich zwierząt, a młode po doskonałych rodzicach, sprzedają. Natomiast osoby, którychhodowla nie interesuje mogą zakupić alpaki do celów rekreacyjnych (np. w agroturystyce,organizacji modnych obecnie spacerów z alpakami czy po prostu jako hobby). Ostatniąmożliwością jest użytkowanie w terapii z udziałem alpak. Do tego trzeba mieć zwierzętaposiadające specjalne predyspozycje psychiczne, a także odpowiednio wyszkolone.Właściciel też musi mieć odpowiednie kwalifikacje do pracy w tym kierunku. Kierunkiużytkowania mogą się ze sobą łączyć, np. w hodowli zwierzęta, które nie będą dopuszczanedo rozrodu (zbyt niskiej jakości) mogą zostać wykastrowane i - jeśli posiadają ku temupredyspozycje – użytkowane w rekreacji.

Można stwierdzić, że alpaka idealna dla każdego może znaczyć co innego. Jedni poszukujązwierząt by założyć hodowlę, inni poszukują zwierzęcia rekreacyjnego, a jeszcze inni dopracy w alpakoterapii. U każdej z tych osób priorytety będą inne. Niezmienne jest jednak to,by zwierzę było zdrowe, prawidłowo zbudowane i charakteryzowało się cechami, które dlanas są istotne. Musimy także pamiętać, że na zakup zwierzęcia trzeba się przygotować, nietylko pod kątem budynków czy pastwiska, ale także pod kątem wiedzy na temat tego gatunku.

Autor tekstu: mgr inż. Joanna Kapustka, Katedra Etologii Zwierząt i Łowiectwa, Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie

Napisano : 31.12.2021

Źródła zdjęć: 1 https://pixabay.com/ 2 https://www.deviantart.com/ 3 https://www.ihd.pl/owady/#