Ocena jakości alpak

Co wpływa na cenę alpaki

Ceny poszczególnych alpak na rynku mogą różnić się diametralnie. Można zakupić alpakę za 6-7 tys. złotych, ale są i takie za 100-200 tys. Z czego wynika ten spory rozstrzał cen? Czynników jest bardzo wiele, zaczynając od wieku, stanu zdrowotnego i fizjologicznego, przez budowę ciała i jakość włókna, na pochodzeniu i utytułowaniu kończąc.

Artykuł ten ma za zadanie przybliżyć zagadnienia związane z oceną jakości alpak oraz czynnikami wpływającymi na cenę zwierząt na rynku. Należy pamiętać, że czynniki środowiskowe i genetyczne wpływające na jakość zwierzęcia będą się uzupełniać. Nie można powiedzieć, że jakaś cecha jest całkowicie uwarunkowana genetycznie, zawsze będzie miał na nią wpływ środowiska, w jakim zwierzę żyje.

Jakość okrywy włosowej

Pierwszym czynnikiem będzie jakość włókna produkowanego przez alpakę. Składa się na nie wiele czynników jak m.in. grubość (mierzoną w mikrometrach – mikronach), ale również wyrównanie (niewielkie odchylenie od średniej grubości włosa) czy wartość współczynnika komfortu (procentowy udział w okrywie włosów cieńszych niż 30 μm). Czynniki te mają bezpośrednie przełożenie na jakość okrywy włosowej i jej potencjał produkcyjny. Im cieńszy włos, bardziej wyrównany i o wysokim współczynniku komfortu tym lepszej jakości produkty można z niego wykonać. Wyniki analiz próbek włókna dla danego osobnika przedstawia się w postaci histogramu.

Nie bez znaczenia jest także ilość włókna uzyskiwana od zwierzęcia, zwłaszcza z welonu. W przypadku włókiem naturalnych pierwszym elementem oceny przez klienta jest wrażenie dotykowe uzyskanej tkaniny. Nie powinna ona ,,drapać” czy powodować swędzenia skóry. Im wyższej jakości włókno tym lepsze wrażenie powinno zrobić na konsumencie. W obrębie tego zagadnienia można znaleźć kilka czynników ją warunkujących, każda z nich może być rozpatrywana w o wiele szerszym aspekcie, w tekście zostanie przedstawiony ogólny sens ich wpływu na jakość alpaki.

Oczywiście podstawą jest genetyka, czyli to, jakimi cechami zwierzę zostało obdarzone przez rodziców i przodków. Największa populacja alpak jest utrzymywana w Ameryce Południowej (zwłaszcza Peru). Pierwotnie systemy utrzymania alpak były mocno ekstensywne. Stada były głównym środkiem utrzymania wielu biedniejszych rodzin regionu, a możliwości poprawiania potencjału genetycznego populacji niewielkie. Mimo tego populacja peruwiańska uznawana jest za bardzo wysokiej jakości.

W innych krajach prace nad poprawą potencjału genetycznego również przynoszą doskonałe efekty w postaci wysokiej jakości zwierząt (m.in. USA czy Nowa Zelandia). Możliwości oceny jakości genetycznej zwierzęcia jest kilka.

Rozwój genetyki umożliwiaja identyfikację genów odpowiadających za daną cechę (jako cechę można tutaj wymienić np. grubość włókna czy jego wyrównanie, kolor umaszczenia, budowa) u zwierzęcia. Niemalże nigdy nie jest tak, by za konkretną cechę odpowiadał tylko jeden gen, zwykle jest to ,,zespół” genów wzajemnie na siebie oddziałujących, które kodują daną cechę (zespół wszystkich genów warunkujących cechy to genotyp). Bywa też że pewne cechy są ze sobą skorelowane. Czynnikiem skorelowanym z grubością włókna jest jego kolor, choć nie wszystkie badania jednoznacznie wskazują na to, że wełna od białych alpak jest cieńsza niż od ciemnych. Badania genetyczne są jednak niezwykle drogie, dlatego też podstawą oceny zwierzęcia jest efekt ich działania – fenotyp (wygląd zewnętrzny).

Najczęściej ocenie poddaje się osobnika na podstawie jego potomstwa (jakie cechy po nim odziedziczył oraz jak wpływają one na jego jakość). Nie wszystkie cechy potomstwo otrzymuje od rodziców w równym stopniu. Wyróżnia się cechy wysoko bądź nisko odziedziczalne, a określa się to na podstawie skomplikowanych modeli matematycznych. Dlatego, tak istotny dla przyszłego nabywcy jest rodowód zwierzęcia (spis jego przodków). Często osobniki, które posiadają wybitny zestaw cech i spłodziły (samce) bądź wydały na świat (samice) potomstwo, które są odzwierciedleniem tego, co u nich było najlepsze, zyskują domenę doskonałych zwierząt hodowlanych, a ich kolejne potomstwo ma wysoką cenę. A każdy hodowca z przyjemnością będzie chwalił się zwierzęciem po tak wspaniałych rodzicach.

Praktycznie wszystkie pozostałe to czynniki środowiskowe, czyli te które kształtują zwierzę od poczęcia do śmierci. Będą tutaj brane pod uwagę: żywienie, stan zdrowotny, wiek czy warunki utrzymania. Żywienie zwierząt przeżuwających to jeden z najważniejszych czynników warunkujących ich dobre zdrowie i produkcyjność. Optymalny poziom odżywienia pod kątem zaopatrzenia zwierząt we wszystkie niezbędne składniki pokarmowe będzie zapewniał dobre zdrowie i obfity wzrost runa, jednakże może także wpływać na zwiększenie jego grubości.

Z drugiej strony okresy niedoboru pokarmu obniżają kondycję zwierzęcia i mogą powodować pojawienie się przewężeń w strukturze włosa, które negatywnie wpływają na jego jakość. Stany obniżonej odporności i choroby również będą powodować podobny stan rzeczy. Tego typu defekty będą powodować zmniejszenie wytrzymałości włosa na przewężonym odcinku i ograniczoną możliwość do wykorzystania w przetwórstwie. Nie tylko choroby czy gorsza kondycja zwierzęcia będzie negatywnie wpływać na okrywę włosową.

Dużym problemem mogą być pasożyty bytujące na powierzchni skóry, jak niestety często spotykany u alpak świerzbowiec. Powoduje on utratę włosa w miejscach jego bytowania. W skrajnych przypadkach obejmuje niemal całe ciało, a włókno od takiej alpaki praktycznie nie nadaje się do przerobu. Kolejnym z czynników jest wiek zwierzęcia. Tutaj bezsprzecznie widać, że grubość włókna zwiększa się z każdą kolejną strzyżą. Stwarzanie zwierzętom warunków jak najlepszych do ich prawidłowego funkcjonowania może ograniczać te zmiany, ale ich nie zatrzyma.

Określono, że grubość włókna jest skorelowana z jego karbikowaniem (u huacaya), im bardziej karbikowany włos, tym cieńszy. Najlepszej jakości włókno tzw. ,,baby alpaca” oznacza, że włos jest wyjątkowo cienki. Takiej jakości włókno mogą dawać również starsze zwierzęta o bardzo wysokiej jakości i na odwrót, bardzo złej jakości alpaki nie dadzą włókna ,,baby alpaca” nawet w pierwszej strzyży. Dlatego, jeśli priorytetem jest jakość pozyskiwanego materiału, im cieńszy ma zwierzę włos na początku życia, tym dłużej może dawać wysokiej jakości produkt. Stan fizjologiczny zwierzęcia (zwłaszcza samic) może wpływać na grubość włókna, dlatego w czasie ciąży czy laktacji pomiar grubości włókna może być nieco zaburzony.

Ryc. 1. Widoczne karbikowanie u rasy huacaya (Źródło: Silverstream Alpaca Stud Farm)

Budowa ciała (konformacja)

Nie można rozpatrywać zwierzęcia pod kątem tylko i wyłącznie jego potencjału produkcyjnego. Zwierzę samo w sobie musi wykazywać wiele cech zgodnych ze wzorcem gatunkowym i rasowym. U alpak ze względu na stosunkowo wysoki poziom hybrydyzacji z lamami prawidłowa budowa ciała jest szczególnie istotna. Pierwotnie od lam nie pozyskiwano włókna, były to zwierzęta juczne, zatem jakość włosa jest niższa niż alpak. Dodatkowo lamy i alpaki znacznie różnią się budową ciała, dlatego ocena ta jest dobrym wyznacznikiem organoleptycznym hybrydyzacji, która oczywiście jest niepożądana.

Celem hodowli jest wyeliminowanie genów lamy z populacji. Zwierzęta wiernie odzwierciedlające charakterystykę gatunku, bez cech lamy będą wysoko cenione. Oceniając budowę bierze się pod uwagę: wysokość w kłębie, długość ciała, głębokość, szerokość i obwód klatki piersiowej, długość i szerokość głowy, długość i obwód stawu pęcinowego. Patrząc na alpakę, powinna się ona wpisywać w kwadrat, całe ciało powinno być pokryte włóknem (poza oknami termicznymi), uszy gruszkowate, pysk niezbyt długi, nogi proste, szyja prosta, ogon prosty, przylegający do ciała. Ruch zwierzęcia powinien być harmonijny, południowoamerykańskie wielbłądowate poruszają się inochodem.

Sporym problemem w populacji jest prognatyzm (zbytnio wysunięta żuchwa) co powoduje nieprawidłowe ułożenie siekaczy względem dziąsła, ich przerastanie i problemy z pobieraniem pokarmu. Taki zgryz należy regularnie korygować. Wszystkie te czynniki są dziedziczne, dodatkowo wpływ na budowę będą mieć czynniki środowiskowe, jak zdrowie czy prawidłowa pielęgnacja. Choroby układu kostnego, wynikające z różnych przyczyn (niedobory żywieniowe w młodym wieku czy infekcje) mogą doprowadzić do deformacji.

Regularnie powinny być także wykonywane zabiegi pielęgnacyjne. Przerośnięte paznokcie zaburzają możliwość prawidłowego poruszania się, a w skrajnych przypadkach doprowadzić do zmian w kończynach. Czynniki środowiskowe oczywiście nie są dziedziczne, ale obniżają jakość zwierzęcia, a tym samym jego wartość.

Ryc. 2. Samica hodowlana rasy huacaya (Źródło: Heaven Alpacas)

Zdrowie i behawior

Sporo było już mówione o genetyce alpak. Wiele chorób genetycznych jest letalnych. Więc chore młode w ogóle nie przychodzi na świat. Czasem zdarza się, że cria rodzą się zdeformowane i zazwyczaj nie mają szans na przeżycie lub rodzą się martwe. U alpak rzadko zdarzają się ciąże bliźniacze (niektórzy podają, że zdarzają się dość często, ale kończy się resorpcją zarodków na wczesnym etapie ciąży). Są one również niepożądane, ponieważ zwykle kończą się poronieniem, a przypadki żywych urodzeń są niezwykle rzadkie. Zagadnienie letalności jest poruszane także w przypadku dziedziczenia umaszczenia. Najprawdopodobniej zarodki homozygotyczne o umaszczeniu szarym (classic grey) zamierają podczas ciąży.

Na resorpcję zarodków mogą wpływać także czynniki środowiskowe, jak silny stres matki czy infekcje bakteryjne, wirusowe. Nie każda wada jest czynnikiem letalnym. Niektóre zaburzenia umożliwiają funkcjonowanie zwierzęcia, ale mogą je ograniczać. Wada genetyczna Blue Eyed White jest jedną z częściej spotykanych. Dotyczy osobników o jasnych, błękitnych tęczówkach i białym umaszczeniu, są one zazwyczaj głuche. Szczególnie często wada pojawia się u osobników, które w rodowodzie mają sporo białych i szarych przodków.

Również choroby, które na co dzień mogą dotknąć zwierzę, nie będące bardzo niebezpiecznymi mogą wpływać na wartość zwierzęcia. Potencjalny kupiec widząc symptomy choroby (o ile są dostrzegalne) będzie z pewnością negocjował cenę lub zdecyduje się na zakup po diagnozie i wyleczeniu zwierzęcia. Zakup chorego zwierzęcia do stada stanowi ryzyko, że zarazi on pozostałe osobniki (choć podstawowym postępowaniem przy zakupie nowych osobników jest kwarantanna).

U alpak z racji systemów utrzymania, które w dużej mierze zaspokajają ich potrzeby gatunkowe nie mówi się wiele o zaburzeniach zachowania. Zazwyczaj porusza się temat Berserk Male Syndrome, którego występowanie raczej wyklucza zwierzę z hodowli. Poza tym nie obserwuje się większych problemów. Zwierzęta na wystawach muszą być na tyle przyzwyczajone do bliskości i dotyku obcych osób, by sędzia mógł ocenić zgryz, okrywę włosową, czy jądra (u samców).

Rozród

Zagadnienie rozrodu jest bardzo ważne. Przecież po to zakłada się hodowlę, by uzyskiwać potomstwo lepsze od swoich rodziców. Prawidłowa budowa układu rozrodczego samca i samicy jest rzeczą oczywistą jeśli mówimy o zwierzęciu hodowlanym. Bywa czasem że samica ma problemy z zajściem w ciążę lub roni bez znanej przyczyny, mimo że posiada wiele cech przemawiających za jej świetną jakością. Takie zwierzęta nie nadają się do rozrodu, nieuczciwi sprzedawcy mogą próbować sprzedać takie zwierzę, jako pokrytą samcem, wiedząc, że najpewniej poroni. Zazwyczaj cena takiej alpaki jest niezwykle atrakcyjna, w przeciwieństwie do samic, które określane są jako dobre matki. Nie mają problemów z zajściem w ciążę, przebiega ona bez większych komplikacji, młode rodzą się zdrowe i silne, a matka ma wystarczająco dużo pokarmu oraz silny instynkt macierzyński. Podobnie jest w przypadku samców. Dobry reproduktor ma duże jądra (pozytywnie jest to skorelowane z płodnością) i chęć krycia. Prawdopodobnie ważną rolę w reprodukcji ogrywa również ,,śpiew” samca (gulgocząco-charcząco-mruczące dźwięki wydawane podczas zalotów i kopulacji). Samica, która jest sprzedawana, będąc już w ciąży, oczywiście będzie droższa, zwłaszcza, jeśli została pokryta wysokiej jakości reproduktorem.

Pochodzenie zwierzęcia

Pochodzenie zwierzęcia i jego rodowód są cechami które silnie wpływają na cenę alpaki. Na świecie istnieje wiele hodowli z długoletnią tradycją, które znane są z alpak świetnej jakości. Skąd bierze się opinia o hodowli? W dużej mierze z wyników wystaw i fleece show. Oceniane są tam zwierzęta hodowlane pod kątem ich budowy i jakości włókna. Zwierzęta, które najdoskonalej odzwierciedlają wzorzec rasy, posiadają doskonałej jakości okrywę włosową, oraz są zadbane, w dobrej kondycji, uzyskują najwyższe lokaty.

Potomkowie utytułowanych, niekiedy wręcz legendarnych przodków mogą być sprzedawane za bardzo wysokie ceny. Im więcej takich przodków ma osobnik w swoim rodowodzie, tym droższy może być. Oczywiście w renomowanych hodowlach dbanie o odpowiednie warunki utrzymania zwierząt, ich zdrowie czy właściwą pielęgnację są starannie dopilnowane, by zwierzę mogło w 100% wykorzystać swój potencjał genetyczny.

Podsumowanie

Jak można zauważyć, czynników warunkujących wartość alpaki jest bardzo wiele. Podstawą jest wartość genetyczna zwierzęcia, jego potencjał. W trakcie życia jest jednak wiele czynników środowiskowych, które również wpływają na ich wartość. Warto zapamiętać, że jeśli cena zwierzęcia jest bardzo niska, z pewnością coś jest z nim nie tak. Może okazać się że bardzo tania alpaka będzie później ,,studnią bez dna” z racji np. chorób. Planując hodowlę warto zakupić zwierzęta wysokiej jakości, które dadzą dobre podstawy do stworzenia stada. Jakość zawsze ma swoją cenę, a wynika ona z doskonałej genetyki i inwestycji w najlepsze warunki utrzymania zwierząt.

Autorem tekstu przygotowanego we współpracy z Heaven Alpacas jest : mgr inż. Joanna Kapustka, Katedra Etologii Zwierząt i Łowiectwa, Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie

Napisano : 01.04.2022