Czy moja alpaka jest zdrowa?

Monitorowanie stanu zdrowia i apteczka pierwszej pomocy dla alpak

Każdy właściciel zwierzęcia liczy na to, że będzie ono zdrowe i w dobrej kondycji. Jednakże nieważne jak bardzo byśmy się starali, w środowisku zawsze będą występować patogeny mogące wniknąć do organizmu i wywołać chorobę. Czasem jest on zawleczony, zwierzęta stykają się z nim pierwszy raz, w wyniku czego nie są na niego odporne; innym razem przyczyną może być spadek odporności zwierząt i patogeny na co dzień występujące w środowisku stają się zjadliwe. Należy pamiętać, że alpaka, jako zwierzę będące w łańcuchu pokarmowym ofiarą, słabo manifestuje objawy chorobowe, a gdy są one bardzo dobrze widoczne to stan może być już poważny. Również zachowując wszelkie zasady bezpieczeństwa w miejscu przebywania naszego stada, czasem zdarzają się urazy i wypadki. Ich przyczyną mogą być np. walki pomiędzy samcami (zwłaszcza jeśli mają kły), wystające elementy w ogrodzeniach, uszkodzona siatka, pozostawienie w zasięgu zwierząt przedmiotów dla nich niebezpiecznych (np. sznurek po sianie, źle odłożone grabie), a czasem wręcz kuriozalne jak grubsze źdźbło siana wbite w dziąsło czy oko. W terminologii zootechnicznej urazy i wypadki powstałe w wyniku błędów w organizacji i zagospodarowania przestrzeni dla zwierząt nazywane są technopatiami.

W takich sytuacjach nieoceniona jest pomoc lekarza weterynarii opiekującego się stadem, ale jeszcze przed jego przyjazdem można podjąć kroki, by pomóc zwierzęciu. Do tego celu warto zaopatrzyć się w apteczkę pierwszej pomocy. W tym artykule będzie można się dowiedzieć jak monitorować stan zdrowia stada, by jak najwcześniej wykryć wszelkie nieprawidłowości i na nie zareagować oraz co powinno znaleźć się w apteczce pierwszej pomocy dla alpak.

Podstawowe parametry fizjologiczne alpak

CTO, czyli ciepłota, tętno i oddechy to trzy podstawowe parametry fizjologiczne, które jako pierwsze określa się podczas oceny stanu zdrowia. Jako prawidłową temperaturę u dorosłego zwierzęcia przyjmuje się 37,4 – 38,3°C, tętno 60-90 uderzeń/min, oddechy 10-30/minutę. U zwierząt młodych zawsze przyjmuje się wyższe wartości. Dla cria – temperatura ciała 38-39°C, dla pozostałych wskaźników brak jest danych, ale również mogą być one wyższe niż u dorosłych. Dalej wymienione metody pomiaru tych wskaźników będą dotyczyć metod możliwych do wykonania w gospodarstwie przez właściciela. Temperaturę mierzy się rektalnie (doodbytniczo). Tętno można mierzyć na spodniej części ogona, pachwinach kończyn przednich, wewnętrznej części kończyn tylnych na wysokości kolan. Oddechy można policzyć poprzez obserwację ruchów oddechowych. Mierzenie tętna u zwierząt nie odwrażliwionych w wymienionych częściach ciała, nie ma sensu, ponieważ sama próba pomiaru spowoduje jego wzrost. W przypadku oddechów pomiar może być zaburzony poprzez ruchy układu pokarmowego. W związku z tymi ograniczeniami najlepszą metodą będzie pomiar temperatury ciała, choć jeśli ktoś ma ku temu możliwości warto włączyć pozostałe pomiary, co da pełniejszy obraz stanu zwierzęcia.

Kolejnymi elementami będzie obserwacja wyglądu błon śluzowych (najczęściej dziąseł), twardówki oraz kału. Prawidłowa błona śluzowa jest różowa i wilgotna. Niektóre alpaki mają pigmentowaną błonę śluzową (np. czarną), oceniać należy błonę niepigmentowaną, by prawidłowo móc określić kolor. Blade błony to często oznaka anemii czy silnego stresu, jeśli błona jest bardzo mocno wybarwiona oznaczać to może sepsę czy odwodnienie – są to stany poważne (zwłaszcza sepsa). Twardówka u alpak jest widoczna po odciągnięciu w dół dolnej powieki – powinna być biała z widocznymi naczyniami krwionośnymi. Prawidłowe odchody są w formie pojedynczych, niesklejonych ze sobą bobków. Biegunki są bardzo niebezpieczne dla cria. Jeśli widać że młode jest brudne pod ogonem należy natychmiast zareagować oraz wraz z lekarzem weterynarii ustalić przyczynę.

Pomiar masy ciała i ocena kondycji BCS

Czynnikiem mogącym pomóc w ocenie stanu zdrowia naszego zwierzęcia jest regularna kontrola masy ciała. Do tego potrzebna jest waga na tyle duża by zwierzę mogło na niej swobodnie stanąć, o czułości od kilku kilogramów (by zważyć cria), do około 100 kg. Sprawdzić się tutaj może np. waga weterynaryjna do ważenia psów (ma zakres od 0 do nawet 180 kg, z dokładnością do 100g). Dorosła alpaka waży około 55-90 kg. Samce są cięższe od samic. Spadki masy ciała, zwłaszcza nagłe mogą świadczyć o stanie chorobowym i nie należy ich bagatelizować. Masa ciała może lekko spaść w wyniku czynników stresowych (np. po przeprowadzce do nowego właściciela), ale powinna ona wrócić do normy.

Cria w pierwszych tygodniach życia najlepiej jeśli będą ważone codziennie. Bezpieczna masa urodzeniowa to minimum 7 kg. W pierwszej dobie (niektórzy podają, że nawet w pierwszych trzech dobach) po urodzeniu mogą nieznacznie spaść na masie (maksymalnie 0,5 kg w ciągu 3 dni). Później powinny one codziennie przybierać na wadze, około 125-250 g. W ciągu 30-60 dni cria powinno podwoić swoją masę urodzeniową. Częściej należy także ważyć osobniki w grupie ryzyka (chore czy w okresie rekonwalescencji). Osobniki dorosłe mogą być ważone rzadziej, np. raz w miesiącu, co kilka tygodni. W przypadku zwierząt dorosłych (poza samicami w ciąży), masa ciała powinna być stabilna, niewielkie wzrosty powinny być adekwatne do wzrostu okrywy włosowej. Niepokojące są nagłe spadki masy ciała, jak i nagłe wzrosty. Ich przyczynę należy ustalić z lekarzem weterynarii.

Oprócz masy ciała, kondycję określa się na podstawie skali BCS (Body Condition Score). Jest ona analogiczna z masą ciała, ale bardziej obiektywna. Wykonuje się ją palpacyjnie, na odcinku lędźwiowym kręgosłupa za żebrami, określając stopień otłuszczenia na wyrostkach kolczystych. Jest to podstawowy sposób oceny kondycji, oprócz tego można ją uzupełnić oceną poziomu otłuszczenia pomiędzy kończynami z przodu i z tyłu (Ryc. 1). Ocena może być dokonywana w skali 5-cio (1-5) lub 9-cio (1-9) stopniowej. Są one do siebie analogiczne, w skali 5-cio stopniowej stosuje się też oceny ,,z połówką” np. 2,5 co jest odpowiednikiem 4 w skali 9-cio stopniowej. Wybór jest kwestią wygody oceniającego. Poniżej zamieszczony jest przykładowy wzór oceny w skali 1-5, zatem dalsze wartości będą podawane w tej skali.

Ryc. 1. Ocena kondycji BCS u alpak (Źródło: Niehaus A.J. 2022. Medicine and Surgery of Camelids. 4th edition, Wiley Blackwell, Iowa State University Press)

Prawidłowa kondycja to 3. Zarówno zbyt niska jak i zbyt wysoka kondycja nie są korzystne dla zdrowia zwierzęcia. Niska kondycja to słabe, wychudzone zwierzę. Przyczyn może być wiele od niedożywienia, problemów z uzębieniem do przewlekłych stanów zapalnych czy silnych inwazji pasożytniczych. Nadwaga jak i otyłość są również niebezpieczne dla zwierzęcia, przyczyniając się do problemów z płodnością, obciążając układ mięśniowo-szkieletowy, zwiększając ryzyko stłuszczenia wątroby. Samice mogą mieć problemy z porodem przez zbyt otłuszczone drogi rodne. Ocenę BCS najlepiej wykonywać wraz z ważeniem zwierzęcia. Choć nie jest to łatwe, najlepiej kontrolować pobranie pasz przez zwierzęta w stadzie, tak by każde zjadło odpowiednią jej ilość (jedne drugiemu nie podjadało), zwłaszcza w przypadku pasz bardziej skoncentrowanych.

Analiza kału

Regularne badanie kału na obecność pasożytów wewnętrznych jest istotne, ponieważ ze środowiska praktycznie nie da się ich wyeliminować. Badanie kału powinno się wykonywać minimum dwa razy w roku, zazwyczaj jest to przed rozpoczęciem sezonu pastwiskowego i po jego zakończeniu oraz wtedy, gdy wygląd kału odbiega od normy (bobki są sklejone, konsystencja jest zbyt luźna, występuje biegunka). Próbki kału pobiera się z odbytnicy i wysyła do laboratorium w celu analizy (obecność i ilość jaj pasożytów). Alpaki najczęściej atakują kokcydia (o których można poczytać w osobnym artykule) i nicienie żołądkowo – jelitowe. Robaki płaskie (tasiemce i przywry) nie są powszechne u alpak, ale mogą wystąpić. Szczególnie niebezpieczna jest motyliczka wątrobowa (Dicrocoelium dendriticum) (przywra), może doprowadzić do śmierci. Niestety jej obecność bardzo trudno wykryć w kale.

Przyjmuje się, że alpaki odrobacza się, gdy ilość jaj pasożytów w kale przekracza dopuszczalną wartość. Podawanie preparatów odrobaczających ,,profilaktycznie” doprowadza do uodpornienia się na nie pasożytów. Rekomendowane jest podanie preparatów odrobaczających, gdy ilość jaj na 1g kału przekracza 100 u młodych do 1 roku życia i 300 u dorosłych. Jest wiele substancji działających odrobaczająco i lekarz weterynarii zawsze doradzi co należy podać i w jakiej dawce. Warto pamiętać, że albendazol nie powinien być podawany samicom w ciąży (może być toksyczny dla płodu).

Behawior chorobowy

Jak już było wspomniane we wstępie, alpaki dość późno wykazują dobrze zauważalne objawy chorobowe. Początkowo mogą to być zmiany niespecyficzne, które są pierwszym znakiem, że może dziać się coś niedobrego. Podczas choroby samopoczucie się pogarsza, spada apetyt, zwierzę pobiera mniej paszy, spada jego aktywność, częściej poleguje, czasem w oddaleniu od reszty stada, może dojść do osłabienia lub nawet zahamowania zachowań rozrodczych czy osłabienia behawioru matczynego, mogą pojawić się zaburzenia funkcji poznawczych. Nie można powiązać tego z konkretną chorobą, ale widać, że zwierzę nie czuje się najlepiej i należy znaleźć przyczynę tego stanu.

Bardziej zaawansowane objawy mogą już wskazywać z czym możemy mieć do czynienia, jak np. zanik przeżuwania i brak defekacji lub urynacji (układ pokarmowy, moczowy), przyjmowanie postawy tzw. ulgowej, odciążanie kończyny (ból), kaszel, rzężenie (układ oddechowy), częste drapanie się i skubanie (pasożyty zewnętrzne). Oczywiście czasem kilka chorób daje podobne objawy, więc diagnozę stawia lekarz weterynarii, ale wiedza na temat tego, na co należy zwracać uwagę pozwoli na szybsze wychwycenie tych zmian. Lekarz weterynarii nie jest na stałe w gospodarstwie, przyjeżdża na prośbę właściciela, więc to właśnie on powinien być wyczulony na zmiany w behawiorze swoich zwierząt.

Apteczka pierwszej pomocy

Nie ważne, czy posiada się kilka alpak, czy ogromne stado watro mieć w zaopatrzeniu apteczkę, która może okazać się przydatna w nagłych sytuacjach. Poniżej znajduje się lista rzeczy, które warto, by się w niej znalazły.

Środki dezynfekcyjne i do opatrywania

- Octenisept – środek odkażający do ran, który ,,nie szczypie” jak woda utleniona (bardziej akceptowany przez zwierzęta)

- Alu spray lub maść z jonami srebra, tlenkiem cynku – środek na oczyszczone i odkażone rany przyspieszający gojenie (należy uważać by zwierzę go nie zlizało)

- Betadine (10% roztwór jodyny) – do stosowania na skórę, w okolicy ran, silne działanie antyseptyczne

- Nadmanganian potasu – do tamowania krwawień i odkażania do stosowania na skórę i błony śluzowe (np. na owrzodzenia, ropiejące rany), nie może być stosowany do przemywania oczu

- Kwas borny 3% - działanie odkażające na zmiany skórne i błony śluzowe do przemywania (np. na półprzymknięte zaropiałe oczy) – nie zastąpi leczenia antybiotykowego, jeśli jest niezbędne

- Bandaże o różnej szerokości

- Gazy sterylne, wata bawełniana

- Ostre nożyczki

- Golarka – oczyszczenie okolic rany, miejsc zmienionych chorobowo

Badanie stanu zdrowia

- Termometr doodbytniczy (najlepiej elektroniczny)

- Pojemniki na kał i mocz

- Patyczki wymazowe

Problemy z układem pokarmowym

- Sonda (średnica 1 cm, długość 1 m) dla dorosłej alpaki i papierek lakmusowy – badanie pH treści żołądkowej

- Tympacon – na wzdęcia

- Węgiel aktywny – na biegunkę

Witaminy, mikroelementy

- Witamina B12, A, D3, E – najczęściej iniekcyjnie, przy niedoborach

- Wit. E + Selen – przy niedoborach

- Boviferm primo – bomba witaminowa

Inne

- Biovetalgin, Pyralgivet – leki przeciwbólowe i przeciwgorączkowe

- Latarka

- Ręczniki

- Pęseta

- Rękawiczki lateksowe

- Igły, strzykawki

- Roztwór soli fizjologicznej

- Skalpel

- Nożyce do obcinania paznokci

Oczywiście w zależności od potrzeb zawartość apteczki może się różnić. Trzeba pamiętać, że niektóre środki powinny znajdować się w lodówce.

Można pomyśleć, że monitorowanie stanu zdrowia alpak jest trudne i skomplikowane. W rzeczywistości, jeśli na co dzień przebywa się ze stadem i zna się dobrze swoje zwierzęta, to bardzo szybko można wychwycić wszelkie zmiany i nieprawidłowości. Warto również raz w miesiącu zrobić sobie przegląd stada, zważyć każdego osobnika, ocenić kondycję, przejrzeć skórę, kończyny, oczy, uszy. Wczesne wykrycie zmian pozwoli na szybsze i prostsze wyleczenie, nie mówiąc o niższych kosztach leczenia.

Autorem tekstu przygotowanego we współpracy z Heaven Alpacas jest : mgr inż. Joanna Kapustka, Katedra Etologii Zwierząt i Łowiectwa, Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie

Napisano : 24.08.2022