Strzyża alpak – jak wygląda i jak się na nią przygotować
Strzyżenie jest jednym z najważniejszych zabiegów pielęgnacyjno-zootechnicznych wykonywanych w gospodarstwie utrzymującym alpaki. Wraz ze strzyżą może być także wykonywany zabieg korekcji siekaczy oraz przycinania paznokci. Wykonuje się ją standardowo raz w roku w okresie wiosenno-letnim (głównie kwiecień, maj, czerwiec). Jest ona niezbędnym zabiegiem nie tylko ze względu na pozyskanie cennego włókna, ale przede wszystkim jako zabezpieczenie alpak przed wysoką temperaturą w miesiącach letnich. Badania wykazały, że alpaki ostrzyżone mają niższą rektalną i powierzchniową temperaturę ciała w lecie, niż te nieostrzyżone, zatem lepiej znoszą wyższe temperatury i są mniej narażone na przegrzanie. Alpaki w polskich szerokościach geograficznych są bardziej podatne na hipertermię w lecie niż hipotermię w zimie (wtedy chroni je obfita okrywa włosowa). Czynnikiem ryzyka jest również wysoka wilgotność powietrza, która potęguje uczucie gorąca i utrudnia oddawanie ciepła przez organizm.
Dla alpak każda metoda strzyżenia jest mniej lub bardziej stresująca. Podczas tego zabiegu alpaki mogą pluć, głośno wokalizować, próbować kopać i się uwolnić, czasem oddawać mocz i kał – są to objawy stresu. Zabieg zazwyczaj wykonywany jest przez profesjonalnego strzygacza, do którego trzeba się umówić, nawet kilka tygodni wcześniej. Niektórzy strzygacze rozpoczynają zapisy już w okolicach lutego-marca. W gospodarstwach, które posiadają bardzo dużo alpak niekiedy właściciel sam strzyże swoje zwierzęta. Do strzyżenia używa się maszynki jak dla owiec, ale u alpak należy regularnie natłuszczać noże, ponieważ ich wełna nie zawiera tłuszczu – lanoliny. Okrywę włosową ścina się na długość około 1-2 cm. Średni miesięczny przyrost włókna szacuje się na 1 cm, zatem długość okrywy w dniu strzyży będzie wynosić średnio 12cm, ale u młodych, zdrowych zwierząt może to być więcej, natomiast u zwierząt starszych w słabszej kondycji – mniej. Wyróżnia się trzy sposoby strzyżenia: 1. Na leżąco (unieruchomienie na materacu poprzez przywiązanie nóg) 2. Na stojąco (unieruchomienie na specjalnym kantarze lub przez człowieka) 3. Na stole (unieruchomienie poprzez przywiązanie na specjalnym stole)
W Polsce wiodąca jest metoda na leżąco. Niektórzy strzygacze preferują metodę na stojąco, natomiast metoda na stole jest rzadko spotykana.
METODA NA LEŻĄCO
Podstawą tej metody jest położenie alpaki na materacu lub plandece i związaniu kończyn specjalnymi pętami umocowanymi na wkręcanych prętach mocujących z oczkiem. Pręty mogą być wkręcane na ściany na przeciwnych stronach pomieszczenia lub wbite w ziemię, jeśli strzyża odbywa się na świeżym powietrzu. Zwierzę po unieruchomieniu jest wyciągnięte w linii prostej. Dla strzygacza metoda ta jest dość łatwa do wykonania, ponieważ zwierzę nie ma zbyt dużej możliwości ruchu, choć obciąża kręgosłup (wymaga ciągłego schylania się). Dla alpak jest to metoda mocno stresująca, ale z drugiej strony bezpieczna (zwierzę nie ma możliwości ruchu, więc jest mniejsze ryzyko zranienia przez maszynkę).
Fot. 1 Strzyżenie alpaki na leżąco (fot. K. Kapustka)
METODA NA STOJĄCO
Metoda ta polecana jest dla najbardziej zsocjalizowanych alpak, dla których bliskość człowieka jest czymś normalnym. W tej metodzie alpaka unieruchamiana jest przez założenie specjalnego kantara przypinanego do oczka zamocowanego w ścianie lub trzymana przez pomocników. Zwierzę ma większe możliwości przemieszczania się niż w metodzie na leżąco i na stole, dlatego strzygacz musi zachować większą ostrożność by nie zranić alpaki. U alpak pracujących (chodzących regularnie na kantarze), powinno się zadbać, by nie miały one negatywnych skojarzeń z kantarem, zatem należy rozważyć, czy takie strzyżenie będzie dla nich właściwe.
Fot. 2 Lama strzyżona na stojąco (źródło: Aragon Alpacas)
METODA NA STOLE
Metoda na stole wydaje się być najtrudniejszą do wykonania, ale jest sporą ulgą dla pleców strzygacza. Specjalnie przygotowany do tego przechylny stół (ang. tilt table) ma ruchomy blat, który opuszcza się pionowo. Przyprowadza się alpakę bokiem do niego i przywiązuje pasami za tułów i linami za nogi, a następnie podnosi alpakę wraz z blatem do poziomu na podwyższeniu. Jest podobna do strzyżenia na leżąco, tyle tylko że na podwyższeniu.
Fot. 3 Strzyżenie alpak na stole (źródło: Bungalook Alpaca)
PRZYGOTOWANIE DO STRZYŻY
Przygotowanie do zabiegu obejmuje przygotowanie alpak i pomieszczenia oraz sprzętu. Jeśli jest ładna pogoda zabieg można przeprowadzić na świeżym powietrzu (o ile nie jest wietrznie, co mogło by utrudniać zbieranie wełny). W przypadku złej pogody strzyżę przeprowadza się w pomieszczeniu. Ważne by zwierzęta znajdowały się w sąsiednim boksie i można było je łatwo wprowadzić pojedynczo. W pomieszczeniu musi być dobre oświetlenie i wentylacja oraz brak przeciągów. Wielkość pomieszczenia zależy od metody strzyżenia. Najwięcej miejsca potrzeba w przypadku metody na leżąco, by móc bezpiecznie unieruchomić dorosłą alpakę na materacu potrzeba pomieszczenia o długości około 5-7m. W ścianach do siebie równoległych montowane są pręty z oczkiem do których przywiązuje się liny unieruchamiające zwierzę. Alpaki w dniu strzyży muszą być suche oraz oczyszczone z nadmiaru zabrudzeń (piasku, pozostałości paszy). Szczególnie niekorzystny jest piasek, który szybko stępia noże maszynki. Również nadmiar różnego rodzaju zanieczyszczeń utrudnia późniejszą obróbkę wełny. Sprzęt niezbędny do strzyży, który właściciel zwierząt powinien mieć przygotowany to: worki na wełnę (oddychające) lub tekturowe pergaminy na welon, marker do podpisów, środki do dezynfekcji i opatrunku (w przypadku zranienia), miotła i szufelka do zamiatania ścinek (krótkich kawałków wełny nie nadających się do przerobu). Dobrze jest mieć także plandekę i materac. Strzygacz przyjeżdżając ma własną maszynkę i noże, oraz sprzęt do unieruchamiania zwierząt. Często ma także środki do dezynfekcji, plandekę czy materac.
Strzyża jednej alpaki trwa około 18-19 minut i zależy od metody strzyżenia. Najkrócej trwa strzyżenie na stojąco, a najdłużej na stole. W porównaniu do strzyżenia owiec to bardzo długi czas, zatem wykonanie zabiegu na całym stadzie trwa nawet cały dzień, a czasem dwa dni. Wprawny strzygacz, jeśli strzyże sam jest w stanie ostrzyc 40-50 alpak, od wczesnego ranka do późnego wieczora. Zazwyczaj w gospodarstwie są dodatkowe osoby do pomocy (opiekun zwierząt, właściciel, praktykanci, studenci). Ułatwiają oni organizację pracy pomagając wprowadzić i unieruchomić zwierzę, przytrzymywać w trakcie strzyżenia (mimo przywiązania alpaka może próbować się uwolnić, podnosić głowę, pluć), zbierać zdjęta okrywę włosową i ją segregować, zamiatać ścinki.
PODZIAŁ WEŁNY I JEJ PRZECHOWYWANIE
Użytkowanie wełniste to podstawowy kierunek hodowli alpak na świecie. Dostarczają one cennego włókna zaliczanego do najlepszych włókien naturalnych. W Polsce najczęściej wełnę dzieli się na dwie kategorie: I – welon, II – szyja, pierś, kończyny, brzuch. Zazwyczaj na jedną alpakę przygotowuje się dwa worki na wełnę - kat. I i II. Worki podpisuje się markerem (np. imię alpaki, kategoria). Pozostałe części, tzw. ścinki pochodzące z dolnej części nóg, głowy czy ogona nie tworzą zwartych kosmków czy loków i nie nadają się do przerobu; zazwyczaj są zamiatane i wrzucane do wspólnego worka na odpady. Najważniejszą część okrywy włosowej stanowi welon pochodzący z grzbietu i boków zwierzęcia. To właśnie welony prezentuje i ocenia się na Fleece Show. Stanowi on najbardziej wyrównaną część okrywy z najcieńszym włóknem. Udział welonu w całej wełnie zdjętej z alpaki określa się na około 30%. W zależności od wieku, płci, wielkości, kondycji i grubości oraz gęstości okrywy włosowej od jednej alpaki można uzyskać od 2 do 5 kg wełny.
Ryc. 1. Podział części ciała alpaki podczas strzyży
Plandeka rozłożona podczas strzyżenia ułatwia zbieranie i segregację wełny. Welon zdejmowany jest w jednym kawałku, zazwyczaj jako pierwszy. Następnie strzyżone są kolejne części ciała należące do kategorii II. Osoba segregująca jest odpowiedzialna za prawidłowy podział wełny (choć doświadczony strzygacz zawsze mówi, do której kategorii należy wełna, którą właśnie zdjął ze zwierzęcia). Strzygacz jak i osoby segregujące powinni dbać, aby po strzyży zostało jak najmniej ścinek. Wełnę kategorii II przechowuje się w oddychających workach. Welon przechowuje się w takim samym worku lub (jeśli ma być oceniany na Fleece Show) zawinięty w tekturowy pergamin. Wełnę przechowuje się w czystym, suchym, ciemnym i lekko przewiewnym miejscu, nie może na nią padać bezpośrednie światło słoneczne. Nieprawidłowe przechowywanie może spowodować jej spleśnienie czy uszkodzenie.
WYROBY Z WEŁNY ALPACZEJ
Wełna zdjęta prosto ze zwierzęcia nazywana jest wełną surową. Następnie można przerobić ją samemu lub oddać do uprzędzenia na nić, w formie wełny zgrzebnej bądź czesankowej lub jako gotowy produkt. Po okresie strzyży czasem można natknąć się na ogłoszenia o skupie wełny, co też jest alternatywą dla osób, które mają niewiele zwierząt i przerób wełny nie jest ich głównym kierunkiem użytkowania. Zazwyczaj jednak, sprzedaż gotowego wyrobu jest bardziej opłacalna niż surowej wełny.
Jest wiele produktów jakie wykonuje się z wełny alpaczej. Najbardziej ekskluzywna i zarazem najdroższa jest odzież (swetry, czapki, szale, poncza, rękawiczki, skarpetki). Produkuje się ją z najcieńszych włókien by była delikatna w dotyku i nie gryzła. Im wyższy tzw. współczynnik komfortu i niższa średnia grubość włosa tym delikatniejsza tkanina z niej powstanie. Najwyższej jakości produkty powstają z tzw. baby alpaca, są to wyroby z wełny, której grubość nie przekracza 20-22 mikronów. Popularnością cieszą się także kołdry i poduszki. Nie przypominają one dawnych kołder z wełny owczej; zewnętrzna warstwa wygląda jak w zwykłej kołdrze, natomiast w środku znajduje się wkład z wełny. Są bardzo cienkie i lekkie. Wełna nieco niższej jakości, nienadająca się do wyrobów mających bezpośredni kontakt ze skórą człowieka może być wykorzystana do wyrobu makatek czy bieżników na stół. Wełna pochodząca od suri bywa też wykorzystywana do tworzenia włosów dla lalek. Na rynku można spotkać również półprodukty - jak motki uprzędzonej wełny lub wełnę zgrzebną - do filcowania lub wypełnienia poduszek, maskotek. Rynek produktów z wełny alpak jest oczywiście zdominowany przez wyroby z Peru, ale warto zapoznawać się z ofertami produktów wyrabianych lokalnie, które równie często nie ustępują jakością. Strzyża alpak jest zabiegiem niezwykle ważnym dla zachowania zdrowia i dobrej kondycji zwierzęcia oraz pozyskania wysokiej jakości włókna do przerobu. Strzyża to również dobry moment żeby dokładnie obejrzeć ciało zwierzęcia, sprawdzić czy nie ma ran, zmian skórnych (np. w wyniku inwazji świerzbowca) lub pasożytów zewnętrznych.